Spis treści
Flora bakteryjna jelit, określana także mianem mikrobioty jelitowej, stanowi jeden z najbardziej fascynujących obszarów współczesnej nauki o zdrowiu człowieka. W świetle licznych badań dowiedziono, że mikroflora jelitowa odgrywa ważną rolę w regulacji masy ciała oraz procesach prowadzących do otyłości. Otyłość przestała być postrzegana wyłącznie jako skutek nadmiaru kalorii i braku aktywności fizycznej. Obecnie traktuje się ją jako złożone zaburzenie metaboliczne, w którego centrum znajduje się delikatna równowaga mikroorganizmów zamieszkujących jelita.
Jelito – centrum metabolicznej komunikacji
Jelita stanowią środowisko zamieszkiwane przez biliony bakterii, które tworzą złożony ekosystem odpowiedzialny za trawienie, wchłanianie składników odżywczych i syntezę witamin, między innymi witamin z grupy B oraz witaminy K. W ostatnich latach udowodniono, że mikroflora jelitowa ma wpływ nie tylko na układ trawienny, lecz także na układ odpornościowy i gospodarkę energetyczną. W organizmach osób otyłych obserwuje się zmniejszoną różnorodność mikrobiologiczną oraz przewagę bakterii z rodzaju Firmicutes nad Bacteroidetes. Taki układ wiąże się z większą zdolnością do pozyskiwania energii z pożywienia oraz z tendencją do gromadzenia tkanki tłuszczowej.
Mechanizmy wpływu flory bakteryjnej na nadwagę
Mikrobiota jelitowa oddziałuje na rozwój otyłości poprzez kilka powiązanych mechanizmów biologicznych. Najważniejsze z nich to:
- Ekstrakcja energii z pożywienia – bakterie fermentują niestrawne węglowodany złożone do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), takich jak maślan, octan i propionian. Związki te mogą dostarczać nawet 10% całkowitej energii organizmu. U osób otyłych mikrobiom jest bardziej efektywny w przetwarzaniu kalorii, co przyczynia się do zwiększonego magazynowania tłuszczu.
- Zaburzenia bariery jelitowej – u osób z nadmierną masą ciała dochodzi do tzw. przeciekania jelitowego, w wyniku którego lipopolisacharydy (LPS) przedostają się do krwiobiegu. Proces ten aktywuje receptory TLR4 i wywołuje przewlekły stan zapalny niskiego stopnia.
- Regulacja metabolizmu kwasów żółciowych – bakterie wytwarzające enzym hydrolazę soli żółciowych (BSH) wpływają na aktywność receptorów FXR i TGR5, które kontrolują metabolizm lipidów oraz glukozy. Obniżenie liczby tych bakterii prowadzi do zaburzeń gospodarki tłuszczowej.
- Oddziaływanie na oś jelito–mózg – mikroflora jelitowa uczestniczy w wydzielaniu hormonów sytości, takich jak peptyd YY (PYY) i GLP-1, które wpływają na regulację apetytu i spożycie energii.
Bakterie, które mają wpływ na masę ciała
Nie wszystkie bakterie działają w ten sam sposób. Część z nich sprzyja otyłości, inne przeciwdziałają jej rozwojowi. Bakterie promujące otyłość to między innymi Enterobacter cloacae, Collinsella aerofaciens, Clostridium XIVb i Dorea. Zwiększają one przepuszczalność jelit i wspomagają wchłanianie kalorii.
Bakterie ochronne, takie jak Akkermansia muciniphila, Bifidobacterium, Faecalibacterium prausnitzii oraz Lactobacillus, działają odwrotnie – wspierają barierę jelitową, produkują maślan i wykazują właściwości przeciwzapalne.
Dowody naukowe na przyczynowy związek otyłości i mikrobioty
Eksperymenty na myszach wolnych od drobnoustrojów stały się przełomem w badaniach nad rolą mikrobioty. Myszy pozbawione flory bakteryjnej były szczuplejsze i mniej podatne na przyrost masy ciała. Przeszczep mikrobioty od osobników otyłych do myszy bez drobnoustrojów powodował wzrost ilości tkanki tłuszczowej, mimo braku zwiększenia podaży pokarmu. Co więcej, przeszczep mikroflory od szczupłych dawców do otyłych zwierząt przynosił odwrotne efekty – poprawiał parametry metaboliczne i redukował stan zapalny.
Jak wspomóc bakterie jelitowe w walce z nadwagą i otyłością?
Naukowcy wskazują, że modulacja mikroflory jelitowej może wspomagać walkę z otyłością. Najlepiej przebadane strategie to:
- Aktywność fizyczna – wpływa na skład mikroflory jelitowej poprzez poprawę pasażu jelitowego i redukcję stanu zapalnego.
- Przeszczep mikrobioty kałowej (FMT) – eksperymentalna metoda polegająca na wprowadzeniu flory bakteryjnej od szczupłego dawcy. Wyniki badań są obiecujące w zakresie poprawy metabolizmu glukozy, choć efekt redukcji masy ciała pozostaje umiarkowany.
- Prebiotyki i probiotyki – badania potwierdzają, że suplementacja szczepami Bifidobacterium longum i Lactobacillus helveticus poprawia wrażliwość na insulinę i ułatwia redukcję masy tłuszczowej.
- Dieta wysokobłonnikowa – błonnik zwiększa produkcję SCFA i różnorodność mikrobiologiczną. Włókna roślinne stanowią pożywkę dla bakterii fermentujących i ograniczają wchłanianie energii z pożywienia.
Mikroflora jelitowa w centrum uwagi medycyny metabolicznej
Współczesna medycyna coraz częściej uwzględnia mikrobiotę jelitową jako cel terapeutyczny. Zrozumienie jej struktury i funkcji pozwala projektować interwencje dietetyczne i mikrobiologiczne dostosowane do indywidualnego profilu pacjenta. Koncepcja personalizacji leczenia otyłości w oparciu o mikroflorę jelitową nabiera realnych kształtów. Badania nad mikrobiomem człowieka stanowią obecnie jeden z najdynamiczniej rozwijających się kierunków nauk o zdrowiu.
Związek flory bakteryjnej jelit z otyłością nie jest już więc hipotezą, lecz udokumentowanym faktem. Jelita człowieka pełnią funkcję biochemicznego laboratorium, w którym miliardy mikroorganizmów współdecydują o tym, jak wykorzystywana jest energia z pożywienia i w jakim stopniu organizm reaguje na czynniki środowiskowe. Mikrobiota jelitowa stała się kluczem do zrozumienia mechanizmów otyłości, a jej równowaga warunkiem prawidłowego metabolizmu. Utrzymanie jej w dobrej kondycji poprzez dietę, ruch i rozsądne wspieranie probiotyczne może w przyszłości okazać się jednym z najważniejszych elementów profilaktyki chorób cywilizacyjnych.
